ÖNEMLİ! Mobilde veya küçük çözünürlüklü bir ekrandan okuyorsanız, lütfen bu sayfaya geçiniz. Aynı şekilde yalın bir görünüm isteyenler de buraya tıklayabilirler.

Aynu Dili Kelime Hazinesi

2024-12-06 (CUMA) / 18:00

Eğer buradan bir şey alacaksanız lütfen kaynak gösterin. Bilginin sahipsiz ve telifsiz olmasını savunan bir birey olarak asla burayı herhangi bir şekilde lisanslamayacağım. Tamamen sizin insiyatifinde, ama yaparsanız birkaç saatlik çevirme, mitleri araştırma ve etimolojik çıkarımlar yapma emeğime sevgi gösterirsiniz ve çok mutlu olurum. Mümkünse lütfen kullandığınız ve bahsettiğiniz yerlerde bana e-posta adresimden haber de verin.

Yazı için kullandığım ana referans noktası, eklediğim mit ve etimolojik çıkarımlar dışında birebir buranın çevirisidir.

Sözlük sonradan alfabetik sıraya alınacaktır.

Aynu dili (Aynu: Aynu itak), Aynu'ların (TR: Aynular, JP: アイヌ民族　EN: Ainu RU: Айны) dilidir. Dil ciddi tehlike altındadır, 2008'de yalnızca 2 kişinin anadili olarak konuştuğu raporlanmıştır. Bunu göz önüne alarak şu an muhtemelen ölü olduğunu ve Aynu halkının dilsel manada tamamen asimile olduğunu düşünebiliriz. Aynuların Tarihsel olarak yerleştiği topraklar (Aynu: Aynumosir TR: Aynu toprakları) aşağıdaki gibidir.

Hokkaidô Adası (Japonya) , Sahalin Adası'nın Güneyi (Bir kısmında Japon hak talebine karşın tamamı Rusya yönetiminde) (Rusya) , Honşuu Adası'nın Kuzeyi (Japonya) , Kuril Adaları (Japon hak talebine karşın Rusya yönetiminde)

Önce Fonoloji.

Dili kafanızda okuyabilmeniz için, önce dilin fonolojisini öğrenmelisiniz. Merak etmeyin, İngilizce fonolojisi gibi Türkçeye nazaran karışık bir şey yok.

Ünlü sesler ile başlayalım. Aynu dili, Japonca gibi 5 ünlülü bir dildir.

　

Aynu Ünlüleri - Standart Latin	IPA Alfabesi
A a	/a/
I i	/i/
U u	/u/
E e	/e/
O o	/o/

Şimdi Ünsüzler.

Aynu Ünsüzlüleri - Standart Latin	IPA Alfabesi
M m	/m/
N n	/n/
P p	/u/
T t	/e/
'	/ʔ/
K k	/k/
C c	/t͡s~t͡ɕ/
S s	/s/
H h	/h/
R r	/ɾ/
W w (Yarıünlü)	/w/
Y y (Yarıünlü)	/j/

Yan yana gelince ünsüzü değişen çiftler

　

Çiftler - Standart Latin	IPA Alfabesi
Ti*①	/t͡ɕi/
Hu*②	/ɸu/
Si*③	/ɕi/

Ekler: /p/, /t/, /ts~tɕ~tʃ/ ve /k/, bazen /b/, /d/, /dz~dʑ~dʒ/ ve /g/ olabilir.

Japoncada bazı kombinasyonlarda olduğu gibi,
①* Eğer ti kombinasyonu olursa (Standart Latinde her zaman ci) /tsi~tɕi~tʃi/ olabilir.
②* Eğer hu kombinasyonu olursa /ɸu/ olabilir.
　③* Eğer si kombinasyonu olursa /ɕi~ʃi/ olabilir. K'den önce gelen N'ler /ŋ/ olabilir.

Aynu dili, pitch accent dilidir.

Standart Latin yazısındaki = işaretini double "-" gibi düşünebilirsiniz. Muhtemelen dilin en çok çalışıldığı dil olan japonca'da katakana yazısında latinde kullanılan "-" işaretinin, boşluk yerine kullanılan "・" ile karıştılmaması üzere "=" olmasından ilham alınan bir şey.

AYNU DİLİ - TÜRKÇE SÖZLÜK

Şimdi yazının ana kısmına, Aynu dilinin kelime hazinesine geçiyoruz. Sırasıyla tablodaki ilk kısım,
Aynu - Asir Itak, benim latin alfabesi önerimi,
Aynu - Standart Latin, standart kullanımda olan latin alfabesi halini,
Anlamı ise anlaşılacağı üzere anlamını işaret eder.

Aynu dilinin yaygın yazma sistemlerinden biri olan kana yazım sistemini koymadım. Bunun nedeni, kananın Japonca için geliştirilen bir "bir ünlü bir ünsüz moraik-hecesel yazı sistemi" olması nedeniyle, dili doğru aktarmak adına gereksiz ortografik olaylarla uğraşmanın gerekmesi ve ünlü ve ünsüzlerin tek tek gösterildiği latin alfabesi halinden daha karmaşık ve dile uygun olmayan biçimde aktarmasıdır.

Ama buradaki sözlük şimdilik 五十音(Japonca 50 hece sırası) sırasına göre yazılmıştır. Artı olarak bu sözlükte kullanılan Japonca romanizasyonu 日本式ローマ字'dir. Hepburn Romanizasyonuna tercih etme nedenim dilbilimsel olarak daha yalın bir transkripsyon sunmasıdır. Japoncayı hepburn ile biliyorsanız yapabileceğim bir şey yok, hiraganadan okuyabilirsiniz.

Aynu Dilinde Sayılar

Aynu - Sayısal	Aynu - Sıfatsal	Türkçe
sine/sinep	sine(p) ikinne	1
tu/tup	tu(p) ikinne	2
re/rep	re(p) ikinne	3
ine/inep	ine(p) ikinne	4
asikne/asiknep	asikne(p> ikinne	5
iwan/iwanpe	iwan(pe) ikinne	6
arawan/arawanpe	arawan/arwanpe ikinne	7
tupesan/tupesanpe	tupesan(pe) ikinne	8
sinepesan/sinepesanpe	sinepesan(pe) ikinne	9
wan/wanpe	wan(pe) ikinne	10
sine/sinep ikasima wan/wanpe	sine(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne	11
tu/tup ikasima wan/wanpe	tu(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne	12
re/rep ikasima wan/wanpe	re(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne	13
ine/inep ikasima wan/wanpe	ine(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne	14
asikne/asiknep ikasima wan/wanpe	asikne(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne	15
iwan/iwanpe ikasima wan/wanpe	iwan(pe) ikinne ikasima wan(pe) ikinne	16
arawan/arwanpe ikasima wan/wanpe	arawan/arwanpe ikinne ikasima wan(pe) ikinne	17
tupesan/tupesanpe ikasima wan/wanpe	tupesan(pe) ikinne ikasima wan(pe) ikinne	18
sinepesan/sinepesanpe ikasima wan/wanpe	sinepesan(pe) ikinne ikasima wan(pe) ikinne	19
hot ne/hotnep	hot ne ikinne	20

ア行　A Sütunu (a-i-u-e-o)

　

Aynu Dili	Türkçe
a	oturmak
ay	ok
aynu	İnsan, aynu Halkı
aynu itak	aynu dili
aynumosir	aynu+mosir, aynu toprakları.
aep	yiyecek
asir	yeni
atane	şalgam
attus	ağaç lifinden örülmüş geleneksel aynu giysisi.
atuy	deniz, okyanus
atuyesaman	atuy(deniz)+esaman(su samuru) = deniz samuru.
a=nu	pardon
apunno sini yan	"iyi geceler"
ahunrupar	göçük, mitolojik: yeraltı dünyasına giriş
ape	ateş
amam	tahıl
amip	giyecek
ar	baya, çok
i	şey/şeyi, yer, şu
iutani	havan tokmağı
iomante	熊送り(kumaokuri), ayı kurban seremonisi
ikupasuy	ikupasuy, aynu tahta ritüel aleti.
ikor	hazine, hazine kılıç (aynu kılıcı)
iso	resif
isopo/isepo	tavşan
isoyankekamuy	katil balina [literal: avı karaya kaldıran kamuy(ilah)]
itak	söz, kelam, dil
itasare	değiştokuş
itatani	kesme tahtası
itanki	kâse
inaw	inaw「木幣」, aynu tahta ritüel aleti.
ipe	öğün, yemek(fiil, ye-mek)
ipetam	ipe(yemek)+tam(kılıç), halk hikayelerinde geçen büyülü kılıçlar.
iyayiraykere	teşekkürler
iyokpe/iyoppe	orak
irankarapte	merhaba
iresukamuy	ateş kamuy'u (ilah)
irwak	kardeş
iwa	taşlı dağ
inkar	görmek
inkarusi	seyredilen yer
uekeper	halk hikayeleri
wen	kötü
wenpe	kötü insan, ahmak, tembel
utar utari(hi)	arkadaş, yoldaş, yakın, -lar
utoman	çift; eş ve koca / erkek ve kadın
una	kül
upas	kar
upastum	kar içi
upopo	aynu geleneksel müziği, türkü
urepok	ekim ayı, 10. ay
umma	at (muhtemelen japoncadan うま)
e/ee	evet
e=iwanke ya?	iyi misin; nasılsın?
e=enkasuy easikay ya?	yardım eder misin?
ekasi	dede, büyük
esaman	su samuru, samur
etarka	dağınıklık, kaos
etu	burun
etupirka	etupirka, hayvan: fratercula cirrhata
epatay	aptal
e=paha hempak-pa an?	yaşın kaç?
epinpiro	kırlangıç
eper	küçük ayı
emus	ritüel için uzun kılıç.
emo	patates (muhtemelen japoncadan　いも)
erekus	tara balığı; hayvan: gadidae
oatu	cinsel anlamda boşalmak
okikurmi	kahraman kamuy (ilah)
ota	kum
ociw	cinsel birleşme
okkay	genç
otcike/occike	küçük yemek sehpası
ohaw	çorba
op	mızrak
onkami	tapmak
onpekotope	(lit: on=fermentasyon peko=inek tope=süt) peynir

カ行 K Sütunu (ka-ki-ku-ke-ko)

Aynu Dili	Türkçe
kaa	ip
kai	güçlü (korkunç anlamını da içerir)
kaypeci	lahana (etimoloji: japonca キャベツ kyabetu　⇒ hokkaidô ağzında カイベツ　⇒ kaibetu　aynu dili: kaypeci (kaipeti))
kasi	(bir şeyin) üstü
katkemat	kadın, (birinin) hanım(ı), eş
kani	demir, metal (etimoloji: japonca かね (kane)
kani ka	ben de
kahtaytakara	ıslak rüya (cinsel rüya sonrası ejakülasyon)
kapaccir-kamuy	kartal kamuy'u
kama	jeoloji: anakaya (bedrock)
kam	et
kamuy	kamuy; ilah, kami; aynular ve japonlara özgü ilah anlayışındaki ilahlar.
kamuycep	somon balığı
kamuynomi	kamuy'a tapmak
Karapto	(özel isim) Sahalin Adası (etimoloji: Japonca 樺太 「からふと」karahuto )
kar	yapmak, üretmek
karus	mantar
kankay	uzakdoğu morinası
kankan	bağırsak
kanto	gök
kannakamuy	yukarıların kamuy'u, yıldırım kamuy'u, ejderha kamuy'u
kanpoca	balkabağı (etimoloji: portekizce: cambodia abóbora -> japonca: カボチャ kabotya -> aynu dili: kanpoca
kiwtacup	mart ayı, 3. ay
kikir	böcek, haşere
kito	siberya soğanı (siberian onion)
kina	ot, hasır otu, mat (halı olan)
kimunkamy	(lit: dağın kamuy'u) bozayı
kiyay	ışık, ışın
kir	ayak iliği
ku/kuu	yay(silah olan)
ku=iwanke wa	ben iyiyim.
kuwekay	şubat ayı, 2. ay
kusu	(bağlaç) -için~, -olduğundan dolayı~
kutunesirka	geleneksel epik şiirlerde sözü geçen efsanevi kılıç japon karşılığı "虎杖丸"
kuwa	asa, çubuk
kunne	kara, siyah
kunneiwa ipe	kahvaltı
kunnecup	ay
kesto an kor	her gün
kesto pa	her ay
kema hure	bir tür deniz kuşu; binomial ismi: Cepphus carbo
ker/keri(hi)	ayakkabı, çarık
kosoimi	patates
kosonte	üst sınıf giysisi (etimoloji: japonca 小袖 kosode)
kotan	köy, yerleşim
kotankorkamuy	(lit: köyün kamuy'u) blakistoni balık baykuşu, binomial ismi: Bubo blakistoni
kotankorkur	(lit: köye sahip olan kişi)muhtar
komay	uzakdoğu morinası (bkz. kankay)
kor	sahip olmak
korka	ancak, fakat
korpokkur	fuki bitkisinin (binomial ismi: petasites japonicus) altındaki kişi; aynu efsanelerinde geçen bir çocuk
konpu	konbu; kurutulmuş yenebilir yosun (etimoloji: japonca 昆布「こんぶ」konbu
konru	buz

サ行 S Sütunu (sa-si-su-se-so)

Aynu Dili	Türkçe
sak	yaz
sas	(bkz: konpu)
sat	kurumak
sapporo	(özel isim) Sapporo Şehri, Hokkaidô
Sapanbe	Ritüel amaçlı şapka/taç
samampe	karei balığı (bilimsel sınıf:Pleuronectidae) ; kadın genital bölgesi
samor mosir	Honşû Adası (Japonya'nın ana adası); 本州「ほんしゅう」 honsyuu
sayo	türkçesi olmayan bir yemek: İngilizce: congee Japonca: お粥「おかゆ」okayu Korece: Juk Çince: Zhou1/Yu4
sar	kamış yatağı (nehir yatağındaki gibi)
sarorunkamuy	(lit: bataklık kamuy'u) Japon Turnası
Santa	Ulç Halkı (Rusça:Ульчи(ulçi) Ulç dili: нани (nani))
sanpe	kalp
si	gerçekten, hakkaten, en (...)
siamam	pirinç (pişmemiş, tahıl haliyle)
sikina	bir çeşit hasır otu, japonca: ガマ (gama)
sikerpe-ni	Kihata Ağacı; (binomial ismi: Phellodendron amurense)
Sisam	Japon; 和人「わじん」wazin, çin kaynaklarında japonlardan bahsetmek için kullanılan resmi hanzi birleşimi
sita	it, köpek
sito	dango, moçi; japon pirinç mamulleri
sinocca	şarkı
Syamo/samo	ainu olmayan; japonlara seslenmek için aşağılayıcı bir ifade
su	kazan, tencere
sunku	Ezo Çamı (Japonya geneli yayılım haritası sitemde var.)
sanpe	kalp
sir	ada, doruk, toprak, kara, hâl, hava durumu
sirwen	sir+wen (hava durumu+kötü)kötü hava
sirsesek	sıcak (spesifik olarak sıcak hava)
sirpirka	iyi hava, açık hava
siretok	karanın ucu
sinta	beşik
sincicup	Mayıs ayı; 5. ay
suy unukar=an ro	elveda, hoşça kal(ın)
suke	yemek hazırlamak
susam	şişamo balığı (japoncası aynu dilinden japoncaya geçmiştir.) (bkz: susuham)
susuham	(susu(söğüt)+ham(yaprak))söğüt yaprağı (not: susam'ın bu kelimeden evrildiği hakkında bir mit vardır. Efsaneye göre bir kamuy, açlıktan ölmek üzere olan bir aynu'yu kurtarmak için nehire söğüt yaprağı atmış, bu yaprak şişamo balığı olmuş.)
sumari	tilki
sum	yağ
surku	zehir, zehirli (ok), aconitum cinsine sahip tüm çiçekli bitkiler
seseki	kaplıca; onsen
seta	Hokkaidô cinsi Köpek, İngilizce: Ainu Dog, Hokkaido (dog)
so	şelale
soso	soymak
somo	hayır(evet-hayır'daki hayır) ; ingilizce: no

タ行 T Sütunu (ta-ci-tu-te-to, ca-cu-ce-co)

Aynu Dili	Türkçe
tasiro	bir tür bıçak
tanepo unukar=an na	tanıştığımıza memnun oldum
tam	aynu kutsal ritüel kılıcı
tan kotan unkur e=ne?	buralı mısınız?
tanto	bugün
tanto sirpirka siri	hava nasıl?
tanne	uzun
ci	erkek cinsel organı
cep	balık
cikap	ada
cikisani	Japon Karaağacı; Harunire; (binomial: Ulmus davidiana var. japonica)
cise	ev
cise kor kur	evin reisi
cip	kayık, kano
cikap	ada
cipor	kızıl havyar, ikra(rusça: икра), ingilizce: red caviar
casi	kale
caranke	müzakere
cuk	sonbahar; güz
cup	güneş-ay (ikisi de)
ciray	İngilizce: Sakhalin taimen (binomial: Parahucho perryi)
curup	aralık, 12. ay
cironnup	Ezo Tilkisi; ingilizce: Ezo red fox; japonca: キタキツネ kitakitune (binomial: Vulpes vulpes schrencki)
casi	kale
teyne	ıslanmak
tepa	don, spesifik olarak japonca: 褌「ふんどし」hundosi
to	bataklık, göl
toy	toprak, tarla
toyta	tarla işi
tuki	sığ bir içki bardağı; eski japonca: 坏「つき」tuki
towetanne	ocak, 1. ay
-tum	(bir şeyin) içi
turep	bir çeşit bitki (binomial: Cardiocrinum cordatum)
tonakay/tunakay	ren geyiği (japonca 馴鹿「トナカイ」tonakai, bu kelimeden japoncaya geçmiştir.)
tunni	meşe, Quercus cinsi ağaçlar
tokuy	arkadaş, dost
tono	yüksek sınıftan insanlar (etimoloji: japonca ○○どの ekinden)
tonoto	içki
topenpe	şeker
tomari	bir yerde kalmak (konak veya birinin evi) (etimoloji: muhtemelen japonca 泊り「とまり」tomari kelimesinden)
tom	parlamak
tonkori	tonkori; Karapto(Sahalin Adası) Aynularının telli çalgısı

ナ行 N Sütunu (na-ni-nu-ne-no)

Aynu Dili	Türkçe
nay	akarsu, dere (ingilizce: stream)
ni	ağaç
nikaop	meyve
nisatta	yarın
nispa	reis, bey; erkeklere yönelik saygı ifadesi
nisu	değirmentaşı
nisey	kanyon, ravin
nisew	palamut
nitay	orman
nihorak	eylül, 9. ay
nuy	alev
nup	ova, düzlük
nupuri	dağ
numan	dün
nekon an monrayke e=ki?	işin ne?
nok	yumurta
nottu	coğrafya: burun
noya	bir tür bitki: Yomogi; (binomial: Artemisia indica Willd. var. maximowiczii)
nonno	çiçek (Japonyada popüler aylık kadın moda dergi olan "non-no" magazininin kökeni bu kelimedir)

ハ行 H-P Sütunu (ha-hi-hu-he-ho / pa-pi-pu-pe-po)

Aynu Dili	Türkçe
haskap	bir tür bitki: haskap (binomial:Lonicera caerulea)
pasuy	yemek çubuğu
hat	bir tür üzüm (binomial: Vitis coignetiae)
hatkap	bir tür üzümün asmasının kabuğu (bkz: hat)
haprap	ağustos, 8. ay
hapo	ana, anne
pan	ekmek, hamurişi (etimoloji: muhtemelen şöyle, portekizce pão ⇒ japonca パン pan　⇒ aynu dili　⇒ pan
panke	(bir şeyin) alt tarafı, aşağı akıntı (ingilizcedeki downstream)
pise	yağlık
pipa	bir hayvan (binomial:Margaritifera laevis)
pira	yamaç, uçurum (japonca karşılığı: 崖「がけ」gake)
pirakka	下駄「げた」geta; terlik
pirka	iyi, güzel, tatlı, bol
pirka wa	気にしないで; önemli değil~
pu	yemek deposu
pukusa	Sibirya Soğanı (binomial: Allium ochotense)
husko	eski
huci	nine; anneanne, babaanne