Aynu dili (Aynu: Aynu itak), Aynu'ların (TR: Aynular, JP: アイヌ民族 EN: Ainu RU: Айны) dilidir. Dil ciddi tehlike altındadır, 2008'de yalnızca 2 kişinin anadili olarak konuştuğu raporlanmıştır. Bunu göz önüne alarak şu an muhtemelen ölü olduğunu ve Aynu halkının dilsel manada tamamen asimile olduğunu düşünebiliriz. Aynuların Tarihsel olarak yerleştiği topraklar (Aynu: Aynumosir TR: Aynu toprakları) aşağıdaki gibidir.
Hokkaidô Adası (Japonya) , Sahalin Adası'nın Güneyi (Bir kısmında Japon hak talebine karşın tamamı Rusya yönetiminde) (Rusya) , Honşuu Adası'nın Kuzeyi (Japonya) , Kuril Adaları (Japon hak talebine karşın Rusya yönetiminde)
Dili kafanızda okuyabilmeniz için, önce dilin fonolojisini öğrenmelisiniz. Merak etmeyin, İngilizce fonolojisi gibi Türkçeye nazaran karışık bir şey yok.
Ünlü sesler ile başlayalım. Aynu dili, Japonca gibi pentavokalik, yani 5 ünlülü bir dildir.
| Aynu Ünlüleri - Standart Latin | IPA Alfabesi |
|---|---|
| A a | /a/ |
| I i | /i/ |
| U u | /u/ |
| E e | /e/ |
| O o | /o/ |
Şimdi Ünsüzler.
| Aynu Ünsüzlüleri - Standart Latin | IPA Alfabesi |
|---|---|
| M m | /m/ |
| N n | /n/ |
| P p | /u/ |
| T t | /e/ |
| ' | /ʔ/ |
| K k | /k/ |
| C c | /t͡s~t͡ɕ/ |
| S s | /s/ |
| H h | /h/ |
| R r | /ɾ/ |
| W w (Yarıünlü) | /w/ |
| Y y (Yarıünlü) | /j/ |
Yan yana gelince ünsüzü değişen çiftler
| Çiftler - Standart Latin | IPA Alfabesi |
|---|---|
| Ti*① | /t͡ɕi/ |
| Hu*② | /ɸu/ |
| Si*③ | /ɕi/ |
Ekler: /p/, /t/, /ts~tɕ~tʃ/ ve /k/, bazen /b/, /d/, /dz~dʑ~dʒ/ ve /g/ olabilir.
Japoncada bazı kombinasyonlarda olduğu gibi,
①* Eğer ti kombinasyonu olursa (Standart Latinde her zaman ci) /tsi~tɕi~tʃi/ olabilir.
②* Eğer hu kombinasyonu olursa /ɸu/ olabilir.
③* Eğer si kombinasyonu olursa /ɕi~ʃi/ olabilir. K'den önce gelen N'ler /ŋ/ olabilir.
Aynu dili, pitch accent dilidir.
Standart Latin yazısındaki = işareti, morpheme(morfem, biçimbirim) sınırlarını belirtir.
Şimdi yazının ana kısmına, Aynu dilinin kelime hazinesine geçiyoruz. Sırasıyla tablodaki ilk kısım,
Aynu - Asir Itak, benim latin alfabesi önerimi,
Aynu - Standart Latin, standart kullanımda olan latin alfabesi halini,
Anlamı ise anlaşılacağı üzere anlamını işaret eder.
Aynu dilinin yaygın yazma sistemlerinden biri olan kana yazım sistemini koymadım. Bunun nedeni, kananın Japonca için geliştirilen bir "bir ünlü bir ünsüz moraik-hecesel yazı sistemi" olması nedeniyle, dili doğru aktarmak adına gereksiz ortografik olaylarla uğraşmanın gerekmesi ve ünlü ve ünsüzlerin tek tek gösterildiği latin alfabesi halinden daha karmaşık ve dile uygun olmayan biçimde aktarmasıdır.
Ama buradaki sözlük şimdilik 五十音(Japonca 50 hece sırası) sırasına göre yazılmıştır. Artı olarak bu sözlükte kullanılan Japonca romanizasyonu 日本式ローマ字'dir. Hepburn Romanizasyonuna tercih etme nedenim dilbilimsel olarak daha yalın bir transkripsyon sunmasıdır. Japoncayı hepburn ile biliyorsanız yapabileceğim bir şey yok, hiraganadan okuyabilirsiniz.
| Aynu - Sayısal | Aynu - Sıfatsal | Türkçe |
|---|---|---|
| sine/sinep | sine(p) ikinne | 1 |
| tu/tup | tu(p) ikinne | 2 |
| re/rep | re(p) ikinne | 3 |
| ine/inep | ine(p) ikinne | 4 |
| asikne/asiknep | asikne(p> ikinne | 5 |
| iwan/iwanpe | iwan(pe) ikinne | 6 |
| arawan/arawanpe | arawan/arwanpe ikinne | 7 |
| tupesan/tupesanpe | tupesan(pe) ikinne | 8 |
| sinepesan/sinepesanpe | sinepesan(pe) ikinne | 9 |
| wan/wanpe | wan(pe) ikinne | 10 |
| sine/sinep ikasima wan/wanpe | sine(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne | 11 |
| tu/tup ikasima wan/wanpe | tu(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne | 12 |
| re/rep ikasima wan/wanpe | re(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne | 13 |
| ine/inep ikasima wan/wanpe | ine(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne | 14 |
| asikne/asiknep ikasima wan/wanpe | asikne(p) ikinne ikasima wan(pe) ikinne | 15 |
| iwan/iwanpe ikasima wan/wanpe | iwan(pe) ikinne ikasima wan(pe) ikinne | 16 |
| arawan/arwanpe ikasima wan/wanpe | arawan/arwanpe ikinne ikasima wan(pe) ikinne | 17 |
| tupesan/tupesanpe ikasima wan/wanpe | tupesan(pe) ikinne ikasima wan(pe) ikinne | 18 |
| sinepesan/sinepesanpe ikasima wan/wanpe | sinepesan(pe) ikinne ikasima wan(pe) ikinne | 19 |
| hot ne/hotnep | hot ne ikinne | 20 |
| Aynu Dili | Türkçe |
|---|---|
| a | oturmak |
| ay | ok |
| aynu | İnsan, aynu Halkı |
| aynu itak | aynu dili |
| aynumosir | aynu+mosir, aynu toprakları. |
| aep | yiyecek |
| asir | yeni |
| atane | şalgam |
| attus | ağaç lifinden örülmüş geleneksel aynu giysisi. |
| atuy | deniz, okyanus |
| atuyesaman | atuy(deniz)+esaman(su samuru) = deniz samuru. |
| a=nu | pardon |
| apunno sini yan | "iyi geceler" |
| ahunrupar | göçük, mitolojik: yeraltı dünyasına giriş |
| ape | ateş |
| amam | tahıl |
| amip | giyecek |
| ar | baya, çok |
| i | şey/şeyi, yer, şu |
| iutani | havan tokmağı |
| iomante | 熊送り(kumaokuri), ayı kurban seremonisi |
| ikupasuy | ikupasuy, aynu tahta ritüel aleti. |
| ikor | hazine, hazine kılıç (aynu kılıcı) |
| iso | resif |
| isopo/isepo | tavşan |
| isoyankekamuy | katil balina [literal: avı karaya kaldıran kamuy(ilah)] |
| itak | söz, kelam, dil |
| itasare | değiştokuş |
| itatani | kesme tahtası |
| itanki | kâse |
| inaw | inaw「木幣」, aynu tahta ritüel aleti. |
| ipe | öğün, yemek(fiil, ye-mek) |
| ipetam | ipe(yemek)+tam(kılıç), halk hikayelerinde geçen büyülü kılıçlar. |
| iyayiraykere | teşekkürler |
| iyokpe/iyoppe | orak |
| irankarapte | merhaba |
| iresukamuy | ateş kamuy'u (ilah) |
| irwak | kardeş |
| iwa | taşlı dağ |
| inkar | görmek |
| inkarusi | seyredilen yer |
| uekeper | halk hikayeleri |
| wen | kötü |
| wenpe | kötü insan, ahmak, tembel |
| utar utari(hi) | arkadaş, yoldaş, yakın, -lar |
| utoman | çift; eş ve koca / erkek ve kadın |
| una | kül |
| upas | kar |
| upastum | kar içi |
| upopo | aynu geleneksel müziği, türkü |
| urepok | ekim ayı, 10. ay |
| umma | at (muhtemelen japoncadan うま) |
| e/ee | evet |
| e=iwanke ya? | iyi misin; nasılsın? |
| e=enkasuy easikay ya? | yardım eder misin? |
| ekasi | dede, büyük |
| esaman | su samuru, samur |
| etarka | dağınıklık, kaos |
| etu | burun |
| etupirka | etupirka, hayvan: fratercula cirrhata |
| epatay | aptal |
| e=paha hempak-pa an? | yaşın kaç? |
| epinpiro | kırlangıç |
| eper | küçük ayı |
| emus | ritüel için uzun kılıç. |
| emo | patates (muhtemelen japoncadan いも) |
| erekus | tara balığı; hayvan: gadidae |
| oatu | cinsel anlamda boşalmak |
| okikurmi | kahraman kamuy (ilah) |
| ota | kum |
| ociw | cinsel birleşme |
| okkay | genç |
| otcike/occike | küçük yemek sehpası |
| ohaw | çorba |
| op | mızrak |
| onkami | tapmak |
| onpekotope | (lit: on=fermentasyon peko=inek tope=süt) peynir |
| Aynu Dili | Türkçe |
|---|---|
| kaa | ip |
| kai | güçlü (korkunç anlamını da içerir) |
| kaypeci | lahana (etimoloji: japonca キャベツ kyabetu ⇒ hokkaidô ağzında カイベツ ⇒ kaibetu aynu dili: kaypeci (kaipeti)) |
| kasi | (bir şeyin) üstü |
| katkemat | kadın, (birinin) hanım(ı), eş |
| kani | demir, metal (etimoloji: japonca かね (kane) |
| kani ka | ben de |
| kahtaytakara | ıslak rüya (cinsel rüya sonrası ejakülasyon) |
| kapaccir-kamuy | kartal kamuy'u |
| kama | jeoloji: anakaya (bedrock) |
| kam | et |
| kamuy | kamuy; ilah, kami; aynular ve japonlara özgü ilah anlayışındaki ilahlar. |
| kamuycep | somon balığı |
| kamuynomi | kamuy'a tapmak |
| Karapto | (özel isim) Sahalin Adası (etimoloji: Japonca 樺太 「からふと」karahuto ) |
| kar | yapmak, üretmek |
| karus | mantar |
| kankay | uzakdoğu morinası |
| kankan | bağırsak |
| kanto | gök |
| kannakamuy | yukarıların kamuy'u, yıldırım kamuy'u, ejderha kamuy'u |
| kanpoca | balkabağı (etimoloji: portekizce: cambodia abóbora -> japonca: カボチャ kabotya -> aynu dili: kanpoca |
| kiwtacup | mart ayı, 3. ay |
| kikir | böcek, haşere |
| kito | siberya soğanı (siberian onion) |
| kina | ot, hasır otu, mat (halı olan) |
| kimunkamy | (lit: dağın kamuy'u) bozayı |
| kiyay | ışık, ışın |
| kir | ayak iliği |
| ku/kuu | yay(silah olan) |
| ku=iwanke wa | ben iyiyim. |
| kuwekay | şubat ayı, 2. ay |
| kusu | (bağlaç) -için~, -olduğundan dolayı~ |
| kutunesirka | geleneksel epik şiirlerde sözü geçen efsanevi kılıç japon karşılığı "虎杖丸" |
| kuwa | asa, çubuk |
| kunne | kara, siyah |
| kunneiwa ipe | kahvaltı |
| kunnecup | ay |
| kesto an kor | her gün |
| kesto pa | her ay |
| kema hure | bir tür deniz kuşu; binomial ismi: Cepphus carbo |
| ker/keri(hi) | ayakkabı, çarık |
| kosoimi | patates |
| kosonte | üst sınıf giysisi (etimoloji: japonca 小袖 kosode) |
| kotan | köy, yerleşim |
| kotankorkamuy | (lit: köyün kamuy'u) blakistoni balık baykuşu, binomial ismi: Bubo blakistoni |
| kotankorkur | (lit: köye sahip olan kişi)muhtar |
| komay | uzakdoğu morinası (bkz. kankay) |
| kor | sahip olmak |
| korka | ancak, fakat |
| korpokkur | fuki bitkisinin (binomial ismi: petasites japonicus) altındaki kişi; aynu efsanelerinde geçen bir çocuk |
| konpu | konbu; kurutulmuş yenebilir yosun (etimoloji: japonca 昆布「こんぶ」konbu |
| konru | buz |
| Aynu Dili | Türkçe |
|---|---|
| sak | yaz |
| sas | (bkz: konpu) |
| sat | kurumak |
| sapporo | (özel isim) Sapporo Şehri, Hokkaidô |
| Sapanbe | Ritüel amaçlı şapka/taç |
| samampe | karei balığı (bilimsel sınıf:Pleuronectidae) ; kadın genital bölgesi |
| samor mosir | Honşû Adası (Japonya'nın ana adası); 本州「ほんしゅう」 honsyuu |
| sayo | türkçesi olmayan bir yemek: İngilizce: congee Japonca: お粥「おかゆ」okayu Korece: Juk Çince: Zhou1/Yu4 |
| sar | kamış yatağı (nehir yatağındaki gibi) |
| sarorunkamuy | (lit: bataklık kamuy'u) Japon Turnası |
| Santa | Ulç Halkı (Rusça:Ульчи(ulçi) Ulç dili: нани (nani)) |
| sanpe | kalp |
| si | gerçekten, hakkaten, en (...) |
| siamam | pirinç (pişmemiş, tahıl haliyle) |
| sikina | bir çeşit hasır otu, japonca: ガマ (gama) |
| sikerpe-ni | Kihata Ağacı; (binomial ismi: Phellodendron amurense) |
| Sisam | Japon; 和人「わじん」wazin, çin kaynaklarında japonlardan bahsetmek için kullanılan resmi hanzi birleşimi |
| sita | it, köpek |
| sito | dango, moçi; japon pirinç mamulleri |
| sinocca | şarkı |
| Syamo/samo | ainu olmayan; japonlara seslenmek için aşağılayıcı bir ifade |
| su | kazan, tencere |
| sunku | Ezo Çamı (Japonya geneli yayılım haritası sitemde var.) |
| sanpe | kalp |
| sir | ada, doruk, toprak, kara, hâl, hava durumu |
| sirwen | sir+wen (hava durumu+kötü)kötü hava |
| sirsesek | sıcak (spesifik olarak sıcak hava) |
| sirpirka | iyi hava, açık hava |
| siretok | karanın ucu |
| sinta | beşik |
| sincicup | Mayıs ayı; 5. ay |
| suy unukar=an ro | elveda, hoşça kal(ın) |
| suke | yemek hazırlamak |
| susam | şişamo balığı (japoncası aynu dilinden japoncaya geçmiştir.) (bkz: susuham) |
| susuham | (susu(söğüt)+ham(yaprak))söğüt yaprağı (not: susam'ın bu kelimeden evrildiği hakkında bir mit vardır. Efsaneye göre bir kamuy, açlıktan ölmek üzere olan bir aynu'yu kurtarmak için nehire söğüt yaprağı atmış, bu yaprak şişamo balığı olmuş.) |
| sumari | tilki |
| sum | yağ |
| surku | zehir, zehirli (ok), aconitum cinsine sahip tüm çiçekli bitkiler |
| seseki | kaplıca; onsen |
| seta | Hokkaidô cinsi Köpek, İngilizce: Ainu Dog, Hokkaido (dog) |
| so | şelale |
| soso | soymak |
| somo | hayır(evet-hayır'daki hayır) ; ingilizce: no |